ماهنامه بازتاب اندیشه
پیاپی 94 (بهمن 1386)

چگونگی برخورد مسلمین با تحولات چند سده اخیر که تحت عنوان مدرنیته نام گرفته، یکی از دغدغه های اصلی متفکرین بوده است.طرد، پذیرش بی قید و شرط و یا گزینش راه سوم? نظریه فضل الرحمن دست زدن به یک اجتهاد تمام عیار برای یافتن این راه است. اجتهادی که با معنای مصطلح آن تفاوت بسیاری پیدا می کند. تفکیک میان گوهرهای ارزشی دین و عرضیات و پوسته صدفی ان، کندن لباس تاریخ و پوشاندن جامعه امروزی بر همان اندام اصلی نکته بنیادین نظریه اوست.

آقای طباطبایی با طرح نظریه انحطاط ایران شناخته شده است. مطابق این نظریه سیر تحولات اندیشه سیاسی در ایران رو به زوال است. اندیشه سنت در ایران تا پیش از جنگ های ایران و روس چنان دچار تصلب و زوال شده بود که وقوع اتفاق های مهمی مانند سقوط اصفهان توسط محمد افغان، اندیشمندان ایرانی را به فکر و تامل وانداشت. اما جنگ های ایران و روس توانستند این تذکر و تفکر را ایجاد کنند. این تذکر و تفکر ابتدا در سفرنامه های ایرانیانی که به اروپا رفته بودند تجلی پیدا کرده بود...

آقای غنی نژاد معتقدند مشروطه توسط رادیکال های انقلابی مثل تقی زاده از حالت اصلاح طلبی خود منحرف شد و به صورت ناسیونالیسم رضاخانی و پس از شهریور 20 به صورت ناسیونال سیوسیالیسم مصدقی درآمد و لیبرالیسم و دموکراسی طلبی مشروطه به عقب رانده شد. توجه به فقه و قرائت لیبرال از آن می توانست ما را از این مرحله گذر عبور دهد و به آرمان دموکراسی نزدیک کند و وارد مدرنیته نماید. در حالی که روشن فکران رادیکال و چپ و بعدها روشن فکران دینی از این نکته غفلت کردند.

آقای آقاجری معتقد است دموکراسی به معنای مصطلح امروزی نمی تواند با فقه سنتی سازگاری داشته باشد. اما اگر منظور دموکراسی درون دینی باشد، این امکان وجود دارد. وی سپس به این موضوع می پردازد که چگونه می توان در کنار واقعیت امت اسلام سخن از حکومت اسلامی براساس دموکراسی است.

آقای قابل عقل عرفی را ملاک و مبنایی برای استنباط احکام شرعی می دانند. در ادامه مباحث مختلفی همچون تبعیت از قانون، تفکیک دادستان از قوه قضائیه، هیات منصفه، زندان و بازداشت موقت را ذکر می کنند و با توجه به استدلال های ایشان در هر جایی که خلاف عقل بشری شود، فتوا به حرمت می دهند.

آقای آلریش رودلف در این مقاله کوتاه ابتدا به زمان و سبب پیدایش فلسفه یونانی در جهان اسلام در قرن های اول و دوم هجری اشاره داشته است و سپس به رشد آن در قرن های سوم و چهارم هجری و تکامل آن توسط ملاصدرای شیرازی در قرن یازدهم هجری اشاره می کند و می گوید: این سیر در قرن های بعد توسط شاگردان ملاصدرا و در قرن اخیر توسط بزرگانی مانند علامه طباطبایی ادامه یافت. در نیمه دوم مقاله ایشان برخورد غربی ها با فلسفه اسلامی و توجه فلاسفه اسلامی به آرا و تفکرات غربی ها اشاره شده است.

بحث زن را در قرآن می توان به صورت نمونه ای از مجموعه بحث های کلی تری، مثل دین و حقوق بشر، دین و دموکراسی، دین و عدالت، دین و آزادی در نظر گرفت که در سال های اخیر بسیار مطرح بوده است. به نظر می رسد در برخورد با مجموعه این مباحث، نیاز به یک متدلوژی واحد وجود دارد. چون پرسش ها، چالش ها و مشکلاتی که مطرح است در همه اینها مشترک می باشد. در مورد دین و حقوق بشر یا دین و دموکراسی، نواندیشان دینی معتقدند که دین با دموکراسی، حقوق بشر، حقوق زن، عدالت، آزادی و... همسویی و یا حتی تطابق دارد...

اساس این گفت و گو بر پایه مدنیت و رابطه آن با توسعه شکل گرفته است. آقای قاضی مرادی معتقدند وجود تضاد و درگیری در جامعه امری اجتناب ناپذیر است و برای رفع این تضادها اگرمدنیت ملاک قرار بگیرد، مسائل به طور مسالمت آمیز حل خواهد شد والآ خشونت غلبه پیدا خواهد کرد. ایشان مدنیت را به دو قسم اجتماعی و سیاسی تقسیم می کند و در ادامه به بحث جایگاه مدنیت با هر دو قسم آن در تاریخ معاصر ایران می پردازد. وی در خاتمه معتقدند سه جریان اندیشه سیاسی ایران معاصر یعنی جریان تفکر دینی...

در این نوشتار با تکیه بر مطلوبیت سکولاریسم تلاش شده است ترسیمی از اسلام ارائه شود که معتقد بدان بتواند هم سکولار باشد هم مسلمان. برای نمونه یکی ازویژگی هایی که ذکر می شود رهایی از قید زمان و مکان است یعنی نفی اسلام تاریخی.